„Oni torowali pierwsze drogi”. Wkład kaznodziejstwa w podwaliny kultury polskiej
DOI:
https://doi.org/10.21906/rbl.232Słowa kluczowe:
Kaznodziejstwo, kultura polska, chrystianizacja, Polski, pierwsi kaznodzieje, pierwsze kazania w języku polskimAbstrakt
Wpływ kaznodziejstwa na religijność polską i kulturę narodową jest ogromny. Kazanie docierało do wszystkich warstw społecznych. Słuchał go król, uczony i prostak, mieszczanin i chłop, bogaty i żebrak. Dla ogromnej większości Polaków było ono jedynym źródłem wiary i inspiracji do życia chrześcijańskiego. Pierwsi kaznodzieje ograniczali się w swoim przekazie do recytowania i prostego wykładu: Credo, dekalogu, Modlitwy Pańskiej i Zdrowaś, Maryja. Oddali nieocenione usługi w kształtowaniu polskiego języka religijnego i literackiego. Poziom wygłaszanych kazań i ich częstotliwość zależał od rangi kościoła (katedra, kolegiata, kościół miejski, wiejski, zakonny), odległości od miast i środowisk szkolnych. Czytano żywoty świętych i martyrologium. Wielką pomocą w przekazie wiary służyły pieśni religijne (doniosła rola carmen patrum – Bogurodzicy), które utrwalały katechezę ustną i zapisywały się w pamięci słuchaczy. W wykładzie moralności chrześcijańskiej skupiano się na cnotach, o które należało zabiegać, i na wadach, których trzeba było unikać; kładziono nacisk na praktykę dzieł miłosierdzia i zachowywanie przykazań; kształtowano kult człowieczeństwa Chrystusa, Jego Matki i świętych.
Bibliografia
Bednarczuk L., Najstarsze polskie słowa. Słownik chronologiczny języka polskiego do końca XIII wieku, [in:] Amoenitates vel lepores philologiae, ed. R. Laskowski, R. Mazurkiewicz, Kraków 2007, p. 17–29.
Bocheński J. M., Sens życia i inne eseje, Kraków 1993.
Borowski A., Aleksander Brückner, [in:] Nieśmiertelni: Krypta Zasłużonych na Skałce, ed. F. Ziejki, Kraków 2010, p. 401–423.
Brückner A., Literatura religijna w Polsce średniowiecznej, vol. 1, Warszawa 1902.
Brückner A., Literatura religijna w Polsce średniowiecznej, vol. 3: Legendy i modlitewniki, Warszawa 1904.
Brückner A., Słownik etymologiczny języka polskiego, Warszawa 1957.
Bylina S., Kazania w Polsce średniowiecznej, “Kieleckie Studia Historyczne” 10 (1992), p. 13–37.
Kahl H. D., Compelle intrare. Die Wendenpolitik des Bruns von Querfurt im Lichte des hochmittelalterlichen Missions- und Völkerrechts, [in:] Heidenmission und Kreuzzugsgedanke in der deutschen Ostpolitik des Mittelalter, hrsg. von H. Beumann, Darmstadt 1963, p. 177–274.
Kazania gnieźnieńskie. Podobizna, transliteracja, transkrypcja, ed. S. Vrtel-Wierczyński, Poznań 1953.
Kazania na różne dni postne i inne teksty z kodeksu krakowskiego 140 (43), oprac. B. Kürbis, M. Sobieraj, Kraków 2010 (Monumenta Sacra Polonorum, IV).
Korta W., Rola kulturalna średniowiecznej kancelarii, [in:] Studia z dziejów kultury i ideologii, Wrocław 1968, p. 63–78.
Kowalczykówna M., Tańce i zabawy w świetle rękopisów średniowiecznych Biblioteki Jagiellońskiej, “Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej” 34–35 (1984–1985), p. 71–89.
Kronika Thietmara, trans. M. Z. Jedlicki, Poznań p. 222.
Kürbis B., Aron episcopus w rękopisie z VIII wieku, [in:] Benedyktyni tynieccy w średniowieczu. Materiały z sesji naukowej Wawel-Tyniec 13–15.10.1994, Kraków 1995, p. 47–58.
Kürbis B., «Ecclesia Christi» w egzegezie kazań krakowskich, “Studia Warmińskie” 34 (1997), p. 87–109.
Labuda G., Inspiracje misyjne Kościoła magdeburskiego w działalności chrystianizacyjnej św. Wojciecha i św. Brunona z Kwerfurtu, [in:] Chrześcijańskie korzenie – misjonarze, święci, rycerze zakonni, red. S. Sterna-Wachowiak, Poznań 1997,
p. 35–50.
Lewandowski T., W poszukiwaniu tożsamości polskiego kaznodziejstwa, [in:] Szkice o teologii polskiej, ed. S. C. Napiórkowskiego, Poznań 1988, p. 74–86.
Mazurkiewicz R., Deesis. Idea wstawiennictwa Bogarodzicy i św. Jana Chrzciciela w kulturze średniowiecznej, ed. 3, Kraków 2012.
Mazurkiewicz R., Panuś K., Wprowadzenie, [in:] Kazania maryjne, ed. R. Mazurkiewicz, K. Panuś, Kraków 2014, p. 5–22 (Kazania w Kulturze Polskiej. Edycje Kolekcji Tematycznych, 1).
Mazurkiewicz R., Stępień P., Źródła i konteksty „Kazania praskiego”, [in:] Amoenitates vel lepores philologiae, ed. R. Laskowski, R. Mazurkiewicz, Kraków 2007, p. 202–221.
Michałowska T., Literatura polskiego średniowiecza, Warszawa 2001.
Mika T., „Kazania świętokrzyskie” – od rękopisu do zrozumienia tekstu, Poznań 2012.
Ożóg K., 966. Chrzest Polski, Kraków 2005.
Panuś K., Wielcy mówcy Kościoła w Polsce, Kraków 2005.
Panuś K., Historia kaznodziejstwa, Kraków 2007.
Pasierb J., Miejsce kaznodziejstwa w kulturze polskiej, [in:] tenże, Pionowy wymiar kultury, Kraków 1983, p. 90–103.
Pawlak W., Bł. Stanisław Papczyński wśród barokowych kaznodziejów, [in:] Błogosławiony Stanisław Papczyński, Pisma pasyjne, Warszawa 2008, p. 7–53.
Plezia M., Od Arystotelesa do «Złotej Legendy», Warszawa 1958.
Schneyer J. B., Repertorium der lateinischen Sermones des Mittelalters für die Zeit von 1150–1350, Münster 1971 (Beiträge zur Geschichte der Philosophie des Mittelalters, 43).
Skarga P., „Kazania sejmowe” i „Wzywanie do pokuty obywatelów Korony Polskiej i Wielkiego Księstwa Litewskiego”, wstęp, oprac. tekstu i przypisy M. Korolko, Warszawa 1999.
Sławski F., Słownik etymologiczny języka polskiego, vol. 2, Kraków 1952.
Sobieraj M., Dekoracja malarska karolińskiego rękopisu w bibliotece kapitulnej na Wawelu, “Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historii Sztuki” 9 (1976) nr 12, p. 9–56.
Winiarska-Górska I., Z dziejów badań nad „Kazaniami świętokrzyskimi”, [in:] Kazania świętokrzyskie. Nowa edycja. Nowe propozycje badawcze, ed. P. Stępnia, Warszawa 2009, p. 13–40.
W kręgu żywotów świętego Wojciecha, red. nauk. J. A. Spież, Kraków 1997.
Wojtkowski J., Kult Matki Boskiej w polskim piśmiennictwie do końca XV wieku, “Studia Warmińskie” 3 (1966), p. 293–297.
Wolny J., Tematy z nauczania religijnego w pierwszym okresie chrystianizacji Polski, “Częstochowskie Studia Teologiczne” 1973, p. 187–198.
Wolny J., Linie rozwojowe kaznodziejstwa w Kościele zachodnim, [in:] Dzieje teologii katolickiej w Polsce, vol. 1, Lublin 1974, p. 275–307.
Wydra W., Wokół fenomenu „Kazań świętokrzyskich”, [in:] Kazania świętokrzyskie. Nowa edycja. Nowe propozycje badawcze, ed. P. Stępnia, Warszawa 2009, p. 41–58.
Źródła kultury duchowej Krakowa, Kraków 2007.
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Autorzy publikujący w czasopiśmie udzielają jego wydawcy zgody o następującej treści:
- Autor zachowuje autorskie prawa majątkowe do utworu, a jednocześnie udziela wydawcy czasopisma zgody na jego pierwszą publikację w wersji drukowanej i wersji online na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe oraz zgody na wykonywanie opracowań, w tym przekładów.
- Autor ma możliwość udzielania zgody niewyłącznej na opublikowanie utworu w wersji, która ukazała się w czasopiśmie (np. zamieszczenia go w repozytorium instytucjonalnym lub opublikowania w książce), wraz z informacją o jego pierwszej publikacji w czasopiśmie.
- Autor może umieścić swój utwór online (np. w repozytorium instytucjonalnym lub na swojej stronie internetowej) jeszcze przed zgłoszeniem utworu do czasopisma.
