Liturgia i moralność. Próba teologiczno-moralnej lektury Konstytucji o liturgii świętej Sacrosanctum Concilium

Abstrakt

50. rocznica uchwalenia Konstytucji o liturgii świętej zachęca do teologiczno-moralnej interpretacji tego dokumentu Vaticanum II. Jej owocem jest stwierdzenie istniejącej w historii zbawienia korelacji pomiędzy liturgią i moralnością. Objawienie Starego Testamentu odsłania koniunkcję kultu i moralności, a próby jej rozerwania w historii Narodu Wybranego spotykają się z ostrym sprzeciwem proroków. Krytyka ta zawiera jednak zapowiedź nowej przyszłości, w której Bóg usunie podział między kultem a moralnością. Nowy Testament przedstawia realizację tej obietnicy w wydarzeniu Jezusa Chrystusa. Jego zbawcze dzieło ustanawia chrześcijańską liturgię, w której człowiek uczestniczy jako istota duchowo-cielesna. Zbawienie aktualizowane w liturgii uświęca przez łaskę, która może być przyjęta jako miłość Boga respektująca wolne działanie człowieka. Zbawienie uobecniane w liturgii Kościoła jest bowiem relacją, współdziałaniem Boga i człowieka, łaski i wolności. Sacrosantum Concilium wyraża tę objawioną prawdę, podkreślając obiektywny i subiektywny wymiar liturgii jako dzieła Chrystusa, w którym chrześcijanin czynnie, świadomie i owocnie uczestniczy (participatio actuosa). Jest to przede wszystkim udział duchowy, zatem również moralny. Tylko wtedy możliwy jest zewnętrzny wymiar liturgii, w którym zawierają się szczegółowe formy, postawy, gesty i różnego rodzaju działania uczestnika świętej liturgii. Oznacza to, że liturgiczna participatio actuosa wymaga moralnego działania poprzez konkretne naśladowanie Chrystusa, prowadzące do nawrócenia. Wówczas „wiara działa przez miłość” (por. Ga 5, 6). W ten sposób dochodzimy do pojęcia ofiary, która w przypadku człowieka polega na jego całościowej przemianie. Grzeszny człowiek obdarowany miłością Trójjedynego Boga może na nią odpowiedzieć własną, stopniowo dojrzewającą miłością. Proces ten konstytuuje dramat Boga i człowieka, czyli napięcie pomiędzy łaską i wolnością, któremu odpowiada właśnie korelacja liturgii i moralności. Co więcej, zależność ta pozwala na autentyczne doświadczenie liturgii i moralności, chroniąc je przed redukcją do rytualizmu i moralizmu.